Çocukluğumda büyüklerin hoş ahlak üzerine verdiği öğütler ortasında tabiata ve hayvana hürmet birinci sırada yerini alırdı. Birinci tabiata hürmet kuralını da merhum büyükannem öğretmişti. Meskenlerinin bahçesinde oturduğumuz bir gün etraftan topladığım otları biraz sonra bir köşeye attığımda şu cümleyi söylemişti: “Sıkılıp bir kenara attığın bu otları niçin kopardın? Bak bunlar Allah diye zikrediyordu. İşine yaramayacaksa otları koparma, bırak zikirlerini yapsınlar.” Her kar adedinin bir melek tarafından bırakıldığını, hayvanların Allah’ın dilsiz kulları olduğunu, otların her rüzgar estikçe “Huu!” çektiğini öğrenmek çocuk kalbimde tabiatla kurduğum birinci manevi bağdır. Anadolu’da tabiatı korumak için bitki ve hayvanlara kutsallık atfedilmesi bu yüzden çok değerlidir. Tahminen de vakit içinde tabiatla ve hayvanlarla aramızdaki o manevi bağ zayıfladıkça tabiata verilen ziyan da büyüdü.
MANİFESTOSU OKUNDU
Geçtiğimiz hafta Sabancı Üniversitesi Sabancı Müzesi (SSM)bahçesindeki “Yaşayan Piramit”e ismini bilmediğim kırmızı bir kır çiçeğini ekerken çocukluğumu hatırladım. Macar kökenli Amerikalı sanatçı Agnes Denes’in Yaşayan Piramit isimli bu yapıtının tohumları ekilirken birebir vakitte müellif Buket Uzuner tarafından da sanatkarın 1969 yılında kaleme aldığı manifestosu okundu.
“… Yaratıcı ögelerin birbirleriyle bağını anlamak ve yorumlamak: İnsan ve insan, insan ve ilah, insan ve tabiat, tabiat ve tabiat, niyet ve fikir, sanat ve sanat ortasında…” diye devam eden sanatkarın bu manifestosu ise müzede kalıcı eserler ortasında yer alacak. Stant 29 Ocak 2023’e kadar müzenin bahçesinde görülebilir.
BUĞDAY TARLALARI İŞİ
Agnes Denes tabiat ve insan münasebeti üzerine kıymetli çalışmalara imza atmış yaşayan kıymetli sanatkarlardan biri. 1931 doğumlu sanatkarın en bilinen işi ise New York’ta İkiz Kuleleler’in çabucak yanı başında ektiği buğday tarlaları. Toplumda açlık, israf ve ekojik külfetlere karşı dikkat çekmek için eserler üreten sanatkarın 1982 yılında kentin ortasında balçıklı bir bölgede ürettiği işi hâlâ hafızalarda. Buğday Tarlaları isimli bu çalışmasının daha sonra bir küme istekli tarafından hasadı bile yapılmış ve elde edilen buğday fakir ülkelerdeki insanlara gönderilmiş. Toplumsal telaşlara dikkat çekmeyi yaptığı işlerde öne çıkaran sanatkarın son 40 yılda ürettiği işler birebir vakitte ekoloji ve ideoloji ortasındaki ilgiyi de sorguluyor. Denes, doğal materyaller kullanılarak “Yeryüzü Sanatı” ve “Arazi Sanatı” yapan birinci sanatkarlar ortasında. Bugün tabiatla ilgili dünyanın dört bir yanında eserler üreten sanatkarların bir manada 60’lı ve 70’li yıllarda ortaya koyulan işler ilham perisi olmuş. Sanatkarın Museum of Çağdaş Arka olmak üzere dünyada 40’ın üzerinde müzede koleksiyonları bulunuyor.
SSM Müdürü Nazan Ölçer de standın açılış konuşmasında sanatkarla ilgili şu değerli bilgileri paylaştı: “Sanatsal pratiğinin 1960’lardaki erken devirlerinden itibaren dünyanın dört bir yanındaki müze ve galerilerde yüzlerce standa katılmıştır. Büyük ölçekli çevresel projelerinin yanı sıra, Denes’in çizimleri, fotoğrafları ve üç boyutlu yapıtları dünyanın birçok büyük kurumunun koleksiyonlarında yer alıyor. ‘Yaşayan Piramit,’ Türkiye’de sergilenen birinci yapıtı olacak. 10 Eylül’de iştirakçilerin bitki ekimiyle üretim süreci tamamlanan ‘Yaşayan Piramit’imiz, binlerce tohum çimlere ve çiçeklere dönüşürken büyüyecek, biçim ve renk değiştirecek. Sanatkarın isteği doğrultusunda bu stant için özel olarak üretilen, mermer üzerine yazılı ‘Manifesto’ ise bahçenin artık kalıcı bir kesimi olarak koleksiyonumuzda yerini alacak.”
ÇEVRE ŞUURU VERMEK İÇİN
Verilen bilgiye nazaran Agnes Denes’in ‘Yaşayan Piramit’i, etraf şuurunu, muhafazayı, sürdürülebilirliği ve etraf hassaslığını teşvik eden eğitim programlarıyla da desteklenecek. Standın açık olduğu mühlet boyunca çocuklar için de atölye çalışmaları olacak. Sergiden sonra ise Sakıp Sabancı Müzesi, Denes’in tabiata hassas yaklaşımını sürdürecek ve Yaşayan Piramit’te ektiğimiz bitkileri izleyicileri sahiplenmeye davet edecek. Böylelikle anıt, dağılıp yok olmak yerine, onu paylaşacak topluluğun sahiplendiği küçük modüller üzerinden farklı adreslerde yaşamaya devam edecek. Denes’in bahçedeki ‘Manifesto’su ise, bu yapıtın oluşturulması için bir ortaya gelen topluluğu ve ‘Yaşayan Piramit’i ileride hatırlatmaya devam edecek.
İstanbul’a mahsus bitkilerden oluşan pramit
Görsel ideoloji üzerine düşünceler
Toz Kitabı: Vaktin Başlangıcı ve Sonu ve Sonrası , İnsan Argümanı ve Şiir Yürüyüşü Yansımalar isimli kitapları ise sanatkarın yazdığı eserler ortasında yer alıyor.