Ukrayna’nın doğusunda devam eden ve büyük kayıplara yol açan kanlı çatışmalar sonrasında Ukrayna Devlet Lideri Zelenskiy, Donetsk’i tahliye kararı aldıklarını açıkladı. Savaşın cephesini Donetsk ve Luhansk’dan Slovyansk’a kaydıran Rus ordusu, Mariupol’ün akabinde güneyde Herson’a yöneldi.
Fakat bu cephelerin içinde Odessa kenti gerek Ukrayna gerek Rusya için büyük değer taşıyan kritik bir kent.
Geçtiğimiz hafta Ukrayna ile tahıl koridoru konusunda muahedeye varan Rusya’nın attığı imza daha kurumadan Odessa limanındaki tahıl silolarına yönelik Rus saldırısı şok tesiri yaratmıştı. Odessa’ya yönelik saldırıyı pahalandıran uzmanlar, akının öncü nitelikte olduğunu Rus ordusunun amacının er geç güçlü liman kenti olacağına inanıyor.
Rusya, geçtiğimiz haftalarda Ukrayna tahılının ülkeden geçişine garanti verdikten bir gün sonra Ukrayna’nın liman kenti Odesa’ya hava saldırısı başlattı. Fotoğraf: AP
Öyle ki Rusya en son olarak Ukrayna’nın denizle olan kontağını keserek lojistik ve ticaret yollarını engellemek niyetinde. Ukrayna cephesinde ise ne değerine olursa olsun deniz kontağının sağlandığı tek liman kentinin korunması epeyce değerli.
RUSYA’NIN YENİ AMACI GÜNEY UKRAYNA
Bugüne kadar Ukrayna’da meydana gelen kent savaşlarından en az ziyan gören kent olan Odessa, savaşın birinci günlerinden bu yana Rus güçlerinin gayesinde. Kırım yarımadasını ele geçiren Rus güçlerinin öncelikli amacı Donetsk ve Luhansk olsa da Rusya Devlet Lideri Vladimir V. Putin’in gözleri her daim Odessa’nın üzerindeydi.
Doğu Ukrayna ve Kırım başta olmak üzere Rusya tarihi için epey kritik bir kıymete sahip olan Odessa kentinin ele geçirilmesi birinci öncelik olsa da mahallî direnişin gösterdiği direnç nedeniyle bugüne kadar kent düşmemişti.
Fakat evvelki gün Ukrayna Devlet Lideri Zelenskiy’nin Donetsk’i tahliye kararı aldıklarını açıklaması ve geri çekilme kararı sonrasında Rus güçlerinin kuzeye yanlışsız değil, güneye hakikat hareket plânları hazırladığı bilgisi istihbarat raporlarına yansıdı.
Ukrayna askeri istihbarat lider yardımcısı Vadym Skibitsky’e nazaran, Rus kuvvetleri Kırım üzerinden çok sayıda askerini güney cephesine kaydırmaya başladı. Batılı yetkililer uzunca bir müddettir Rusya’nın ülkenin güneybatı kıyısını ele geçirmek ve Ukrayna’yı bir kara devleti haline getirmekte olduğunu ileri sürüyor.
UKRAYNA’NIN RUSYA TESİRİNDEKİ BEREKETLİ TOPRAKLARI
Rusya için Odessa’nın değerine işaret ettiğimizde bu yalnızca stratejik öncelik olarak anlaşılmamalı. Karadeniz’in incisi olan bu liman kenti Donetsk ve Luhansk’da olduğu üzere yüklü Rus nüfusunun yaşadığı bir alan.
Tarihsel olarak 1729 ila 1796 yılları ortasında tam 34 yıl Çarlık Rusya’sını yöneten ve 18. yüzyıla damgasını vuran II. Katerina’nın kurduğu bir liman kenti olan Odessa, asırlardır değerli bir ekonomik merkez özelliğini taşımakta.
Savaştan evvel kent Ukrayna’nın iktisadi ve kültürel hayatında da kıymetli bir merkez durumundaydı. O denli ki kent, Ukrayna’nın bereketli topraklarında yetiştirilen ziraî eserlerin dünya pazarına açıldığı bir pencere fonksiyonu görüyordu.
Bu nedenle birinci iş Kırım ve akabinde Mariupol’ü ele geçiren Rus kuvvetleri için Odessa’ya gönderilecek ikmal yolu artık açık. Öte yandan, Deniz Kuvvetleri eliyle devam eden kuşatmayla birlikte liman denetimi savaşın başlangıcından bu yana Rusya’nın tasarrufundaydı.
Tüm bunları alt alta topladığımızda Rus kuvvetlerinin Moldova hududunda yer alan ve Rusya güdümünde olan De facto bir cumhuriyet olan Transdinyester’i de içine alan bir çizgi kurması beklenen. Bu olduğu takdirde Ukrayna’nın ticaret kolu bir oldukça zayıflayacak.
PUTİN YAPTIRIMLAR UYGULAYABİLİR
Batılı yetkililer uzunca bir vakittir Rusya’nın güneybatısını ele geçirmek için planlar yaptığına inanıyor. Foreign Policy’e konuşan uzmanlar, kente yönelik taarruzun deniz ve karadan eş güdümlü bir formda yapılacağını ve Rus ordusunun yıl sonuna yanlışsız hazırlıklarını tamamlayarak büyük bir taarruza başlayacağını düşünüyor.
Rus ordusu Odessa’yı ele geçirirse Rusya Devlet Lideri Putin değerli bir mevzi kazanmış olacak. Ayrıyeten doğal kaynakları bir çeşit yaptırım aracı olarak kullanan Vladimir Putin için Ukrayna tahılının ele geçirilmesi dünya için yaşanmakta olan besin krizini daha da artırabilir.
Hatırlatmakta yarar var; Chatham House isimli fikir kuruluşuna nazaran Ukrayna olağan kapasitede 86 milyon ton tahıl üreten bir ülke. Bu tahılın büyük çoğunluğu ise Odessa limanından dünya pazarına ulaştırılıyor.
Şayet, Rus ordusu doğudaki tarım yerlerini ve ihracat güzergâhı olan Odessa limanını ele geçirirse, doğalgazdan sonra en kıymetli yaptırım eseri tahıl olabilir. Ayrıyeten yaşanmakta olan iklim krizini ve kuraklığı da göz önünde bulundurursak dünyanın Ukrayna’dan gelen tahıl için Rusya ile olağanlaşma adımlarını hızlandırması da bir oldukça mümkün.
Odessa’nın en eski opera binası Odesa Ulusal Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu, hava ataklarından korunmak için kum torbalarıyla çevrelenmiş durumda. Fotoğraf: Alamy
‘DENİZDEN GELEN TAARRUZLARIN ÖNÜ KESİLMELİ’
Foreign Policy’e konuşan ve isminin açıklanmasını istemeyen batılı bir istihbarat yetkilisine nazaran, bölgenin kıymeti ve Rus ordusunun doğuda kazandığı mevziler nedeniyle gelecek yıl Ukrayna’nın güneyinde önemli Rus hücumlarıyla karşı karşıya kalınacağı tabir edildi.
Fakat Ukrayna’nın en sert direnişinin yeniden bu alanda görüleceğini tabir eden istihbarat yetkilisine nazaran, Rusya’nın kara kuvvetlerinde yaşadığı dağınıklığı kullanarak büyük taarruzun Odessa’dan püskürtülebileceğini de ekliyor.
Fakat yapılan değerlendirmelerde en dikkat çekeni, Rusya’nın denizden gelen gücünü bir formda durdurmak gerektiğiydi.
ABD savunma sanayisi lobi kümesi olan Yeni Amerikan Güvenlik Merkezi (CNAS) uzmanlarından Jim Townsend, “Savaş doğuda ve kuzey hudutlarında devam ederken güney bölgesinin güçlendirilmiş silahlarla donatılması gerekiyor. Bilhassa de Rus Donanmasını tutabilecek savunma sistemlerinin hemen Odessa’ya yerleştirilmesi gerekiyor. Şayet bu tedbirler alınırsa, Rusya’nın Odessa’da işi bir epey zora girer” tabirini kullandı.
‘PUTİN, ÜLKEMİZİN KARADENİZ TEMASINI KESMEK İSTİYOR’
ABD’li ve Avrupalı yetkililer, geçtiğimiz çarşamba günü Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Rusya’nın Ukrayna’daki askeri amaçlarının artık sadece doğu bölgelerine odaklanmadığını, hücum maksatlarının yine genişletebileceğine ait yaptığı açıklamanın dikkate alınması gerektiğini düşünüyor.
Eski Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü John Kirby salı günü gazetecilere verdiği demeçte, “Rusya’nın Kherson, Zaporizhzhia, Donetsk, Luhansk da dahil olmak üzere güney ve doğudaki bölgeleri içine alan ilhak projelerine başladığını görüyoruz” açıklamasını yaptı.
Ukrayna ordusunun Donbas bölgesinde yaşadığı kayıplar sonrasında geri çekilmesi sonrasında ABD’li ve Avrupalı yetkililer, Kremlin’in gözünü savaşın bir sonraki basamağı için en büyük stratejik noktaya yani Odessa’ya diktiğine inanıyor.
Ukrayna parlamentosu üyesi Odesa Milletvekili Oleksiy Goncharenko, “Rusya Devlet Lideri Putin, Kiev’i almanın mümkün olamadığını anlıyor. Bu nedenle en az Kiev kadar kıymetli olan Odessa onun en büyük maksadı haline geldi. Ülkemizin Karadeniz ilişkisini kesmek istiyor. Koridoru Transdinyester’e kadar uzatmanın derdinde” açıklamasını yapıyor.
Bununla birlikte, savaşın başından bu yana Rusya’nın Odessa’ya artçı taarruzlar düzenlediğini belirten Goncharenko, daha evvel liman kentinin üç taraftan kuşatılmasına çalışıldığını ancak sert direniş sonucu Rus kuvvetlerinin geri çekilmek zorunda kaldığını da eklemeden geçmiyor.
ODESSA DÜŞERSE UKRAYNA KÖŞEYE SIKIŞIR!
Ukrayna, Donetsk’i tahliye kararı aldıktan çabucak sonra yalnızda küçük bir alandan geri çekildiklerini söylese de Rus güçleri bu çekilme sonrasında motivasyonunu arttırarak Donetsk’in bütününü ve Dinyeper ırmağına kadarlık kısmı ele geçirmek için yeni operasyonları hayata geçirebilir.
ABD’li yetkililer Ukrayna ordusunu her fırsatta denizden yapılacak amfibi çıkartma için hazır olması gerektiği konusunda uyardıklarını belirtiyor. O denli ki, felaket senaryosuna nazaran şayet Ukrayna, kenti kaybederse bu bütün müttefikler için bir felaket manasına gelecek.
Başta da belirttiğimiz üzere batılı yetkililerin en büyük kaygısı, Rusya’nın Odessa’yı ele geçirmesi. Bu olduğu takdirde kara irtibatı kopacak olan Ukrayna, köşeye sıkışmış olacak.
Buna tedbir oluşturmak ismine liman ve etrafını kara ve deniz mayınlarıyla çevreleyen Ukrayna güvenlik güçlerinin bu önlemlerine karşın Rus güçlerinin durdurulmasının bir oldukça sıkıntı olduğu batılı yetkililer tarafından kabul görüyor.
HARPOON FÜZELERİ, ODESSA SAVUNMASININ ANAHTARI OLABİLİR
Rusya, savaşın birinci aylarında Ukrayna halkını amaç almayacağını söylese de Mariupol saldırısı sonrasında ne kadar ileri gidebileceği görülmüş oldu. 22 binden fazla insanın hayatını kaybettiği ve kentin “dümdüz” edildiği savaş başka Ukrayna kentleri için de bir gözdağı niteliğindeydi.
Rusya yalnızca askeri olarak değil, ekonomik olarak da Ukrayna’yı ablukayla köşeye sıkıştırmış durumda. 2014 yılından bu yana Kırım’ın Sivastopol limanını denetim eden Rusya’nın uyguladığı ambargo nedeniyle Ukrayna iktisadına ağır darbe indirilmişti.
Fakat, Ukrayna lehine yaşanan gelişmeler de yok değildi. NATO tarafından verilen Harpoon Blok II Gemisavar Füzesi sayesinde Ukrayna’nın Karadeniz’deki Yılan Adası’nı geri alması coşkuyla karşılanmıştı. Bu da Rus ambargosunun delinmesi için umut aşılıyordu.
Bu gelişmeler ışığında Pentagon yetkilileri Harpoon Blok II Gemisavar füzelerinin mümkün bir Rus atağında avantaj sağlayacağına inanıyor. Üst seviye bir ABD savunma yetkilisi verdiği demeçte, “Elbette, Harpoon füzeleri her şeyin devası olmayacak. Lakin savunma çizgilerinde çok işe yarayacağını düşünüyorum. Rusya’nın ablukasına karşı tesirli bir caydırıcı olacaktır” sözünü kullandı.
Silahlı milislerin eğitimi için Ukrayna’da bulunan yabancı uzmanlar, Odessa halkına çeşitli muharebe eğitimleri veriliyor. Fotoğraf: Picture Alliance
BRİTANYA ORDUSU YENİ CEPHELER İÇİN ASKER EĞİTİYOR
Ukraynalı askeri yetkililer, savaşın uzamasının Rusya lehine olabileceğinden tasa ederek karşı ataklarla kaybettiği mevzileri geri kazanmaya çalışıyor. Ancak, ABD ve Avrupa’dan sağlanan silah sevkiyatlarının geç ulaşması, çoklu fırlatma roket sistemlerine duyulan artan gereksinim ve lojistik zahmetleri Ukrayna’nın işini bir oldukça zora sokuyor.
İkmal meselelerinin yaratacağı mümkün meseleler nedeniyle ABD’li yetkililer silah sevkiyatlarını arttırmaya çalışıyor. ABD yardım paketi çerçevesinde Ukrayna’ya dört adet Yüksek Hareketli Topçu Roket Sistemi (HIMARS) göndermeyi planladığını açıkladı.
Rus ordusunun güney harekâtı öncesinde, Ukrayna ordusuna yeni iştiraklerin da eğitilmesi gerekiyor. Britanya ordusu geçtiğimiz haftalarda ülke dışında bulunan Ukraynalıları askeri eğitimden geçireceğini duyurdu. Britanya ordusu tarafından yapılan açıklamada, 10 bin gönüllünün eğitime alındığı açıklandı.
İşgale karşı kenetlenen Odessa halkı Odesa Ulusal Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu’nda düzenlenen konserlere gitmeyi ihmal etmiyor. Fotoğraf: Alamy
ODESSA HALKI TEHDİTLERE VERDİ’NİN ‘AİDA’SI İLE YANIT VERİYOR
Tüm tehditlere ve taarruzlara karşın Odessa halkı birbirine kenetlenerek günlük hayatlarına devam ediyor.
Geçtiğimiz haftalara kadar, Rus ordusu kentin etrafını gaye alan akınlar gerçekleştiriyordu. Nisan ayında kentin batı yakasına yapılan füze akınlarında sekiz kişi hayatını kaybetti. Haziran ayında ise civar köylerde gerçekleştirilen ataklarda 20’den fazla kişi canından oldu.
Fakat geçen haftalarda gerçekleştirilen ataklar başkalarından çok farklıydı. Limanı ve tahıl silolarını amaç alan taarruz ile birinci sefer kentin merkezi amaç alınmıştı. Buna karşın halkın büyük çoğunluğu konutlarını korumak için uğraş edeceklerini söylüyor.
Kum torbalarıyla çevrelenen heykeller, barikatlar ve binaların ön cepheleri yanı sıra, sokaklar demir pürüzlerle çevrelenmiş vaziyette. Bu da Odessa halkının kolay teslim olmayacağını gösteriyor.
Tüm bunlara karşın sokak müzisyenleri hala umut dolu müziklerini seslendiriyor. Yaz aylarında kentin eski coşkusu olmasa da ünlü caddeler, mağazalar ve restoranlar hala açık ve kalabalık. 19. yüzyıldan kalma tarihi opera binası ise temsillerini sürdürüyor.
Tehditlere boyun eğmeyenler bu ay Verdi’nin “Aida”sını dinlemek için opera binasına akın ediyor…
Foreign Policy’de yayımlanan “Russia Has Its Sights on Odesa” başlıklı yazıdan derlenmiştir.