Kütüphanemde bir kitap ararken Dünyayı Dolduran Kiraz’la karşılaştım. Merhum şair Şükrü Karaca’nın ‘90’lı yıllarda okuduğum bu yapıtını tekrar okumak varmış. Çabucak o gün.
Rüya ile gerçekliğin iç içe geçtiği ve romanla masalın harmanlandığı bu otobiyografik eser, bir devri ve o devrin köyünü anlatıyor. (Tokat’ın Reşadiye ilçesinin Kabala köyü). ‘60’lı yılların Türkiye’sine bir çocuğun bakışıyla bakmak isteyenlerin, ‘köy nedir?’ ve ‘bir çocuk köyü nasıl yaşar?’ suallerine karşılık arayanların okuması gereken bir kitap.
Hikâyede, beş yaşında bir kahraman var: Kepenek (Şükrü Karaca yani). ‘Kepenek’e bir açıklık getirelim. Ordulu eğitimci Kadir Aksu’nun, ‘Diyorlar Bizde’ başlıklı uzun şiirinde, “Kısa yola kese, çalı setine çit / Sedyeye geçgere, et suyuna tirit / Dantele tentene, meşeye pelit / Kelebeğe kepenek derler bizde” halinde tanım edilen kepenek, romanın geçtiği yörede uçan bir böceğe verilen isimdir. Kelebek manasına da gelir.
Kahramanımız kalabalık bir aileye sahip. Anne ve baba, kardeşler.. Baba ölür ve bu mevt roman boyunca onun yakasını hiç bırakmaz.
İlk merakım romanda ‘köy’ün değil de ‘şehir’in nasıl anlatıldığıydı. Şöyleymiş: Büyük ve ışıklı yerlerdi (şehir) … Oranın adamları, tertemiz ve yeni elbiseler giyerlerdi. ..dil kırarak konuşurlardı. (s.18).
İlk kısmı, “Hiçbir şeyin gölgesi yoktu. Esasen kendisi gölgeydi her şeyin” (s. 14), cümlesi özetliyor. İkinci kısımla birlikte yaşayan bir köye adım atıyoruz: Aşağıda yemyeşil ekin tarlaları uzanıyordu. Havada ekşi bir papatya kokusu vardı. Önünden ‘vuvvv’ diye bir serçe sürüsü geçti.” (s. 17). ‘Köy nedir?’ sualini şu cümle de özetliyor aslında: Feramil’in türküsü, ırgadın gürültüsü, cırcır böceklerinin cırıltısı birbirine karışıp dere boyunca yuvarlandı gitti. (s. 41).
“İshak kuşları, sabahlara kadar ilâhiler okurdu cevizlere” (s. 40). Cümlesini okuyunca güldüm sebepsiz. Artık bu cümleyi gel de ‘Z Kuşağı’na anlat!
“Silgisini iple boynuna astı annesi” (s. 59). Evet, silgi boyna asılır, siyah önlük giyilip üstüne beyaz yaka takılırdı. Kitap ve defterler çimento çuvalıyla kaplanırdı. Ayakta kara lastik yola çıkılırdı. Bir de öğretmen vardı, ‘eli çubuklu adam!’
Ders kitaplarındaki hayat ile yaşadığı hayat ortasındaki tezatlık okula başladığı birinci günlerde dikkatini çeker Kepenek’in: Tuhaf tuhaf isimleri vardı oradaki çocukların. … Kısa pantolanları, ..taranmış uzun saçları vardı. ..hiçbiri lastik giymiyorlardı. … Bahçe içindeki meskenleri ahırsızdı. (s. 62).
Heykel başlıklı kısma dair bir çift laf etmeden geçmek olmaz. Köydeki okulun önüne bir Atatürk büstü dikilmesi karalaştırılır. Karar köyü böler: Büstü isteyenler, istemeyenler. Büstçü müdüre ‘Şeytan Hoca’, büst aksisi öğretmene ‘Sofu’ lakabı takılır. Al sana ‘ikilik!’ İş çatallaşırsa da zafer Şeytan Hoca’nın olur. Büst tamamlanır ve merasimle açılır. Çocukları şaşırtan bir büyüklüğü vardır bu yeni şeyin zira büyük adamın başı büyük olur! Pekala neden karadır Atatürk? Yanıt bulamazlar. Kepenek ‘içi’ni merak eder, kimse yokken elini içeri sokar. Başın içi boştur! Aldatıldıkları kanatine varır. Beraberinde köye ‘su’ da getirmiştir büst; ziyaretleri, andımızı, tertibi ve büst selâmlamayı.
Şiir tadına varan cümleler çok romanda: Güneş, yolun bittiği noktaya çenesini dayamış, onlara bakıyordu. (s. 18), Kavakların bütün işi, akşama kadar rüzgârı dinlemekti. (s. 40), Kış geceleri, yatmadan evvel, ocağın son ateşiyle bir çörek pişirilir, kokusu, tok olanları bile acıktırırdı. (s. 47).
Bir kelebekti Şükrü Karaca. Dünyasını ‘dolduran’ kirazın doruğunda şöyle bir göründü, 58 yıl kanat çırptı ve uçtu gitti. Bize Kepenek’i bıraktı, dokuz yaşındaki o delişmen böceği.. Kızı Gamze Karaca’nın, “Babamın yüreğini dolduran o kirazları … gördüm” (s. 144), cümlesine bir ekle mimleyelim bahsi. O kirazın bir gibisi de benim köyümde vardı. Büyüktü, çok büyük…
Bir şiir:
Gözünü aç ve gölgeye bak /
Renkler içinde yeri nerede
İnsan ruhunun köpeğidir
Duygular boğazda tasma
Birlikten doğan kuvvet
Değildir, tamamıyla keyfiyet
Mesela çorabı evvel hangi
Ayağına giymekle
nancın ortasındaki bağ
Söylenmiş midir bir bebeğe
Ölünün akabinde tutulan
Yasta, süt dişi vardır
Yaşamın devamı, yeni ayna
Gözyaşı akıtmak
Bir yokuşta duraksamaya emsal
Çünkü nefes oraya kadar
Her şeyin üzerine bir hayal
Yarının dokunulmamış yerini ayartmak
Halbuki insan nedir
İki toprak ortasında devinen su
Bir de şu:
En beyaz giydiği gün dünyaya ilişkin olmayan
Zeynep Karaca
Şiir kelebeği
Avanos’taydım. Pekmez kaynatmak için üzüm eziyordum. Radyoda Neşet Ertaş. Bir orta dilimden, “Üzümdür ezildikçe renk pompalayan” dizesi döküldü. Zeynep Karaca’nın ‘Söylenmiş Birinci Hece’ şiirinden.Avanos seyahatinden bir gün evvel Ketebe Yayınları’nın yeni yayımlanmış kitaplarına baktım. Gözüm tanıdık bir isme takıldı: Zeynep Karaca. Çabucak arkadaşımız Güner Demircan’a gidip rica ettim kitabı.
Kırmızı kapaklı bir çalışma. Muharrir isminin altında, Gövdesi Hakkında Konuşan Kelebek yazıyor. Biraz üste kayıyor bakışım: ‘Şİ/İR’ ibaresini görüyorum. Ketebe’nin genç şairlere verdiği takviyesi dikkatle takip ediyorum. Alkışı hak eden bir çabaları var.
Karaca, Yeni Şafak’a da emek vermiş bir kardeşimiz. Birebir vakitte Sezai (Karakoç) Bey’in öğrencilerinden. 14 yıl devam etmiş ‘diriliş’ yürüyüşü. 15 yıl evvel başladığı şiir sevdası ise, ‘kitaba dönüşüvermiş. Geçen ayki ‘kitap eki’mizde yayımlanan söyleşide, çocukluktan beri şiir yazdığını belirterek, 20’li yaşlarda bu işi ‘ciddi bir uğraş’ haline getirdiğini söylüyor Karaca.
Kitabın ismi ve şiir başlıkları öyküye çağırıyor muhatabını. Mesela, Şeyin Her Şey olarak İkiye Ayrılışı, Biri Sizinle Seyahat Yapıyor, Dilenen Bir Çingeneye Özenen Şiir, Elleriyle Konuşan Biri, Dolanmış Ayaklar Adım Atmak Mümkün Değil, Vakit Bir Tik Bir Tak Her Şeye, Uzun Yaşayan Fotoğraf üzere. Şairin kıssa yazacağı günü merakla bekliyorum doğrusu.
Gözlem(e) güzü çok yüksek Karaca’nın, hafızası berrak. Bunu gösteren onlarca dize var. Kolaydan karmaşığa uzanmasını başarabiliyor. Sorgulayan, sorularla ilerleyen yapıda şiiri. Kitapdaki son şiirin son dizesini alıntılayalım: Bir bebek evvel hangi heceyi söyler? Felsefî bakışı güçlü. Kolay ve lakin usta analizlerden kaçınmıyor: (İnsan nedir?) En beyaz giydiği gün dünyaya ilişkin olmayan (s. 34). Ve vefatla ilgili şu tespit: Mevtin sesini duydun mu avluda / Çocuğun ağlayışına yakın olan o sesi (s. 42).
Elleriyle Konuşan Biri ve Yakarış şiiri başta olmak üzere, Babaannemin Ejderhası, Dilenen Bir Çingeneye Özenen Şiir, Vagonların Taşıdığı Hüzün, Piksel Uzaklığı, İki Kanat Fazla ve Ölü Doğmak şiirlerini severek okudum.
Altı çizelecek dizelerle bitirelim: Babaannem mezar taşında / Bir fatiha bekliyor (s. 15), Kara bataçıka yapılan bir seyahatti çocukluk (s. 18), Bir ağrıyı büyütmüş gelecek gün diye (s. 24), Bir hüznü büyütmek içinde / Kalbin çıkış kapısıdır (s. 30), Anlamı burada değil yalnızlığın / ..ağaç kovuğuna gizlenmiş (s. 31), Ben değilim ipe istekli / Oburunun boynu yakınlaştığım (s. 45) ve Sokak bir türküden yapılmış (s. 49).