Perşembe günü Kosta Rika-Almanya maçını izliyoruz. Futboldan pek anlamam. Kosta Rika ekibi şirin geldi bize, oyuncular çıkışta Katarlı çocuklarla konuşuyorlar, başlarını okşuyorlar falan.
Bu maçı Dünya Kupası’nda birinci defa bayan hakem üçlüsü yönetti. Dünyada bir birinci oldu.
Zaten çok kritik bir maçtı, Almanya kümeden çıkamayabilirdi. Hakikaten o denli oldu. Hatta bir orta Kosta Rika ve Japonya’nın 2-1’lik skorlarla önde oldukları kısa bir müddette, Kosta Rika kümeden çıkıyordu.
ASYA VE GELİŞMEKTE OLANLAR FUTBOLDA DA YÜKSELİYOR
Bu Dünya Kupası sürprizlerle dolu. Fas küme birincisi, Senegal ikinci oldu. Afrika birinci kere iki grupla birlikte birinci 16’ya kaldı. Güney Kore, Avusturalya ve Japonya kümelerden çıktı. Şu da var; gelişmekte olan ülkeler Ekvator, Meksika, Tunus, Kamerun ve Uruguay 4 puan aldıkları halde kümelerden çıkamadılar. Global iktisatta Asya’nın ve gelişmekte olanların yükselişi futbolda da göze çarpıyor.
Maçı izlerken, aklıma bir periyot toplumsal medyada Kosta Rika ile ilgili paylaşımlar geldi. “Dünyanın en keyifli ülkesi, ordusu yok, parayı sıhhate ve eğitime yatırıyor, dünyanın en yeşil ülkeleri ortasında vd…”
KOSTA RİKA NELER YAPTI?
Kosta Rika, İspanyolcada “zengin sahiller” manasına geliyor, nüfusu 5 milyon, Panama ile Nikaragua ortasında bir Orta Amerika ülkesi… 65.3 milyar dolarlık bir iktisadı var. Kişi başına düşen ulusal geliri geçen yıl 11.800 dolar ve 2026’da 15 bin düzeyine çıkacağı kestirim ediliyor.
Harika bir tabiatı var. Ülkenin bir tarafı Karayip Denizi’ne öteki tarafı Atlas Okyanusu’na bakıyor, topraklarının yarısı ormanlarla kaplı. Dünyanın en yeşil 7 ülkesinden biri. İnsanları yaşamayı çok seviyor. Hayat mottoları “pura vida” yani; “hayatı yaşa…”
Dünyanın en keyifli ülkesi, ordusu yok, savunma harcaması yok. Bunun yerine ulusal gelirinden sıhhate ve eğitime büyük hisse ayırıyor. Hastalıkla çabayı değil, sıhhati muhafazayı öne alan kaliteli bir sıhhat sistemleri var. Eğitim düzeyi çok yüksek, Latin Amerika ülkelerinin tersine istikrarlı bir demokrasisi var.
PARAYI EĞİTİME HARCIYORLAR
1948’de askeri harcamalardan kurtulduğundan beri eğitim yatırımlarında patlama oldu. Latin Amerika’daki en yüksek okuryazarlık oranına sahip. Önderleri ulusal gelirden eğitime yüzde 8 ayırdıklarını söylüyor. Memleketler arası kuruluşlara nazaran eğitimin aldığı hisse yüzde 6.9, ABD’de bu oran yüzde 5, dünya ortalaması yüzde 4.4.
Serbest ticaret bölgelerinde birçok çokuluslu şirketin yatırımları var. Örneğin Intel mikroişlemci üretiyor. Intel, bir orta ülke ihracatının yüzde 20’sini yapıyordu.
Elektrik gereksiniminin yüzde 98’ini yenilenebilir kaynaklardan karşılıyorlar. 2050’de tüm araçların elektrikli olmasını ve sıfır karbon ayak izini hedefliyorlar.
Bu kadar Kosta Rika güzellemesi kâfi, doğal ki bu ülkenin de bir dolu ekonomik problemleri var. Örneğin genç bayan işsizliğinin dünyada en yüksek olduğu ülkelerden biri…
Ama Türkiye’nin de eğitime, sıhhate yatırımlarını daha çok artırdığı, gelir adaletsizliğinin düzeldiği, enflasyon ve konut fiyatlarında artış rekortmeni olmadığı, öğretmenlerin açlık hududunda maaş almadığı bir ülke olması yolunda örnek olabilir diye yazıyoruz, bunları…
BİZDEN YOKSUL ÜLKELER, 9 YILDA BİZİ GEÇTİ, PEKALA NEDEN?
Geçen hafta 2013 ile 2021 ortasında ulusal gelirimizin dörtte birinin nasıl eridiğini yazmıştık.
Kişi başı ulusal gelirimiz 12 bin 490 dolardan 9 bin 650 dolara indi, 9 yılda 2 bin 840 dolar yoksullaştık, demiştik. 2013’te geçtiğimiz birçok ülkenin artık altında yer alıyoruz.
Örneğin yukarda anlattığım Kosta Rika; 2013’te kişi başı GSYİH’sı 10 bin 765 dolardan, 2021’da 12 bin 436 dolara çıkmış.
2013’te bizden düşük kişi başı geliri olan Macaristan ve Polonya, 2021’de neredeyse iki katımız kişi başı gelire sahip oldular.
2013’te bizden daha yoksul iken, 2021’de bizi geçen öteki kimi ülkeler şöyle: Malezya, İran, Bulgaristan, Romanya, Meksika…
Neyse, bunları yazdık da, neden bu türlü yoksullaştığımızı bir sefer daha gözden geçirelim diyorum.
TL KIYMET KAYDEDİNCE GSYİH DOLAR BAZINDA FEVKALADE KÜÇÜLDÜ
Türkiye iktisadı 2020’deki koronavirüs krizinde bütün ülkeler keskin daralma yaşarken az da olsa büyüdü. Ancak Türk Lirası bazında…
Ancak bu da kâfi değil. Türkiye’nin istihdam yaratacak sağlıklı bir iktisada sahip olmak için yıllık ortalama yüzde 4-5 büyümesi gerekiyor.
Yıllara nazaran GSYİH’da büyüme oranları şöyle:
2018 yüzde 3
2019 yüzde 0.8
2020 yüzde 1.9
2021 yüzde 2.1
Ancak, 2018 yılından bu yana devam eden döviz krizleri nedeniyle dolar bazında ekonomimiz küçüldü.
Türkiye’nin dolar bazında GSYİH’sı yıllara nazaran şöyle daraldı:
2018 yüzde -9.2
2019 yüzde -2.7
2020 yüzde -5.1
2021 yüzde 13.5
ABD DOLARI NEREDEN NEREYE GELDİ?
Görüldüğü üzere dolar bazında ekonomimiz sıkı bir küçülme yaşadı. Zira Türk Lirası, ABD Doları karşısında büyük paha kaybı yaşadı.
Yıllara nazaran ortalama ABD Doları kuru:
2013 1.90 TL
2014 2.18 TL
2015 2.71 TL
2016 3.01 TL
2017 3.64 TL
2018 4.83 TL
2019 5.67 TL
2020 7.00 TL
2021 8.85 TL
2022 16.38
KUR ARTIŞLARINA NEDEN OLAN DÜŞÜK FAİZ SİYASETİ YÜKSEK ENFLASYON ÜRETTİ
Duayen iktisatçı Prof. Dr. Korkut Boratav’ın dediği üzere:
“Merkez Bankası’nın talimatla faiz düşürmesi, faizin yanında en kıymetli silahı olan rezervleri hâlâ açıklanamayan prosedürlerle eritmesi, siyasi krizler, iktisatta yaşanan çalkantılar, Türkiye’nin risk priminin yükselmesi, ABD ile yaşanan gerginlikler, jeopolitik riskler, ABD Merkez Bankası’nın para musluklarını kısması, ‘faizle, dolarla, şunla, bunla nasıl uğraşılıyor göreceksiniz’ üzere bahtsız demeçler dövizin TL karşısında son periyotlarda görülmemiş bir formda pahalanmasına yol açtı.”
Sonuçta fon çıkışları hızlandı, ülke ekonomik kriz sarmalına girdi. Bu devirde yatırımlar azaldı, işsizlik, yoksulluk katlanarak arttı. Kur artışlarına neden olan düşük faiz siyaseti yüksek enflasyon üretti ve geniş kümelerin satın alma gücünü tahrip etti.
Yoksullaşmanın bir öbür değerli nedenleri;
- Güneydoğu’da yıllardır devam eden çatışmalar ve Türkiye’nin Irak ile Suriye’ye yaptığı askeri müdahaleler nedeniyle artan savunma harcamaları,
- AB yüklü ölçülerde kaynak aktarmasına karşın, Suriyeli göçmenlerin yarattığı maddi kayıplar,
- Türkiye’nin son yıllarda daima kriz ortamında olması, demokratik hak ve özgürlüklerin kısıtlanması,
- Yabancı inancının azalması, yabancı sermayenin çekilmesi olarak özetlenebilir.
Ayrıca; bayan işgücüne iştirak oranının gelişmiş ülkelere nazaran düşük kalması, tarım bölümündeki düşük verimlilik, tasarruf oranlarının düşüklüğü, direkt yabancı yatırımların istenen düzeyde olmaması ve her yıl nüfusumuzun önemli bir düzeyde (bazı araştırmalara nazaran yüzde 6 oranında) doğal afetlere maruz kalması da nedenler ortasında sayılabilir.
KÜRESEL İKTİSATTA GEÇEN HAFTA NELER OLDU?
ABD’de yılın üçüncü çeyreğine ait ikinci gözden geçirmede GSYİH yüzde 2.9 büyüdü. Birinci açıklama yüzde 2.6, piyasa beklentisi ise yüzde 2.7’ydi.
Türkiye de bu hafta üçüncü çeyrek büyüme bilgilerini açıkladı. Yılın üçüncü çeyrek yılında ekonomimiz yüzde 3.9 büyüdü, beklenti yüzde 4’tü. Bu oran pandeminin tepe yaptığı 2020’nin ikinci çeyreğinden beri en düşüğü oldu. Yılın ikinci çeyreğinde büyüme yüzde 7.7 olarak üst istikametli revize edildi.
POWELL: FAİZ ARTIŞ SÜRATİMİZİ YAVAŞLATMAK MANTIKLI
BU HAFTA NELER OLACAK?