Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), M çiçeği virüsü hakkında ağustos ayında ikinci sefer global acil durum ilan etti. 2022 yılında 116 ülkede tespit edilen M çiçeği, dünya çapında 100 bin kişiyi etkilemesine karşın kamuoyu gündeminde bugünkü kadar yer almamıştı. Pekala, bugün yaşanan salgının birincisinden farkı ne? Covid-19’dan farklı olarak ciltte su çiçeğine misal kabarcıklara neden olan M çiçeği, toplumsal ve toplumsal olarak insanları nasıl etkiliyor? Hastalığın gözle görünür olması sebebi ile mümkün bir ayrımcılık yaşanması durumunda bununla nasıl çaba edilecek?
DSÖ Sözcüsü Tarik Jasarevic, M çiçeği virüsü ile ilgili sorularımızı yanıtladı.
‘BU YILIN BİRİNCİ 6 AYINDA BİLDİRİLEN OLAY SAYISI, GEÇEN YILIN TAMAMINA EŞİT’
DSÖ, Temmuz 2022’de M çiçeği ile ilgili global acil durum ilan etti ve hastalık denetim altına alındıktan sonra Mayıs 2023’te acil durumu kaldırdı. O vakitler, 116 ülkede tespit edilen hastalık dünya çapında yaklaşık 100 bin kişiyi etkiledi. Lakin hastalık 2022’de bugün olduğu kadar kamuoyunun gündemine gelmemişti. Bu farklılık neden kaynaklanıyor?
Kongo Demokratik Cumhuriyeti (KDC), bu yıl bildirilen 15 bin 600’den fazla olay ve 537 mevtle önemli bir M çiçeği salgını yaşıyor. Aslında M çiçeği hadiseleri KDC’de onlarca yıldır bildiriliyor ve her yıl da bu sayı istikrarlı bir biçimde artıyor. Fakat bu yılın birinci altı ayında bildirilen hadise sayısı geçen yılın tamamında bildirilen sayıyla eşit hale geldi. Ayrıyeten virüs daha evvel etkilenmeyen bölgelere de de yayıldı.
KDC’ye komşu dört ülke de birinci M çiçeği hadiselerini bildirdi: Burundi, Kenya, Ruanda ve Uganda. Afrika’da bu yıl toplam 12 ülke M çiceği hadisesi bildirdi, 9 ülkede etkin salgınlar yaşandı.
Tarik Jasarevic ‘YENİ VARYANT DAHA TEHLİKELİ’
KDC’deki mevcut salgın, çoğunlukla cinsel yolla bulaşan ve ‘Klad 1b’ ismi verilen ‘Klad 1’in yeni bir kolundan kaynaklanıyor. Bu çeşit artık Doğu ve Orta Afrika’daki başka ülkelerde de tespit edildi. Tarihî olarak KDC’de dolaşan Klad 1’in, 2022’deki global salgından sorumlu olan Klad 2’den daha şiddetli hastalığa neden olduğu biliniyor. Şu anda, Klad 1’in iki varyantı olan Klad 1a ve 1b virüsleri var. Bu iki varyantın şiddet açısından birbirinden farkları ise şimdi net değil.
M çiçeği, dünya çapında bildirilen olaylar nedeniyle bir halk sıhhati telaşı olmaya devam ediyor. Haziran 2024 itibariyle 26 ülke 930’dan fazla hadise ve 4 mevt bildirdi.
ÖLÜM ORANI BEBEK VE ÇOCUKLARDA YÜKSEK
2022’deki salgında mevt oranı 1000’de 2 olarak açıklanmıştı. Bugün hastalığın görülme sıklığı ve mevt oranları nedir? M çiçeği salgını Covid-19 ile kıyaslandığında nasıl bir seyir izliyor?
KDC’de bildirilen olaylara bakıldığında mevt oranı, eyaletler ortasında farklılık gösterse de yaklaşık olarak yüzde 3.6 olarak gözükmekte. Klinik bakımdaki güzelleştirmelerle mevt oranının vakitle düşmesi bekleniyor. Yüksek mevt oranının birkaç nedeni var.
Salgınlara neden olan Klad I virüsü, Klad II virüsünden daha önemli semptomlara ve ölümlere neden oluyor. Bu virüsten çocuklar daha fazla etkileniyor. M çiçeği olaylarında, vefat oranı için bir yaş aralığı var. Küçük çocuklar önemli hastalık riski altında ve bu risk yaşla birlikte azalıyor. Dehidrasyon (sıvı kaybı), istikrarlı beslenme, ateş denetimi, ikincil enfeksiyonların önlenmesi ve tedavisini kapsayan yeterli klinik bakım mevt oranlarını azaltmada kritik değere sahip.
‘MEVCUT PLAN 20 AĞUSTOS 2025’E KADAR UZATILIYOR’
Covid-19 nedeniyle tüm dünya salgınlara yönelik kayda kıymet bir deneyim kazandı. DSÖ’nin M çiçeği için global acil durum ilan etmesinden sonra genel tablo nasıl? Ülkeler nasıl bir yol izlemeli?
Uluslararası Tasa Yaratan Halk Sıhhati Acil Durumu (PHEIC), DSÖ’nün en üst seviye alarm düzeyidir. DSÖ, PHEIC ilan ettiğinde üye devletler tarafından uygulanması gereken kritik sıhhat tedbirlerini geliştirir ve önerir. Bir PHEIC ilanı ayrıyeten milletlerarası uyumu, bilhassa aşılara, tedavilere, teşhis testlerine ve salgınları durdurmak için kritik ehemmiyete sahip başka araçlara erişim konusunda güçlendirir.
DSÖ, PHEIC ilanının akabinde ülkelere yönelik ‘Geçici Tavsiyeler’ yayınladı. Bu süreksiz tavsiyeler KDC, Burundi, Kenya, Ruanda ve Uganda’nın dışında M çiçeği olayları tespit edilen tüm devletlere iletildi. M çiçeğiyle uğraş için hazırlanan planın 20 Ağustos 2025’e kadar uzatılmasına karar verildi.
M çiçeğinin denetim altına alınması için hazırlanan ve 3 yıllık bir periyodu kapsayan ‘Stratejik Çerçeve’ salgını yavaşlatmak, M çiçeğine yönelik bilimsel çalışmaları ilerletmek ve zoonotik bulaşmayı en aza indirmeyi hedefliyor. Bu çerçevede ülkelerin iş birliğinin geliştirilmesi, kâfi klinik bakımın sağlanması, sınır ötesi iş birliği, hastaların test, tedavi ve aşılara erişimlerinin sağlanması amaçlanıyor.
AYRIMCILIK RİSKİNE DİKKAT
M çiçeği, semptomları nedeniyle Covid-19’dan daha görünür bir hastalık. Ciltte kabarcıklara neden oluyor, hasta olanlar anlaşılıyor. Bu durum muhtemel bir ayrımcılığı nasıl tetikler? M çiçeği hastalarının ‘damgalanma’ riski var mı? Örneğin, işlerini kaybetmek, bir yere girmelerine müsaade verilmemek üzere sıkıntılarla karşılaşabilirler mi ? Hastalığın neden olduğu ayrımcılıkla nasıl çaba edebiliriz?
Tıbbi bir durumla ilgili ‘damgalama’ yahut ayrımcılık olduğunda, beşerler süratli bir halde tedaviye başvuramayabilir, sıhhat hizmetinin kalitesi düşebilir. Bilhassa en savunmasız toplumsal kümelerin, sıhhat hizmetlerine erişimi azalabilir. Damgalamaya maruz bırakmadan bakım sunma, damgalayıcı olmayan bir lisan kullanma, insanların sıhhat hizmeti aramasını destekleme ve en âlâ bakım kalitesinin mevcut olduğu elverişli bir ortam yaratma stratejileri yoluyla M çiçeği ile ilgili damgalama ve ayrımcılığı önlemek yahut azaltmak mümkündür.
