Son yılların tahminen de en tuhaf gelişmesine Şili’de şahit olduk. Hazırlanması oldukça vakit alan, faşist diktatör Augusto Pinochet’nin anayasasının yerine yürürlüğe sokulması için referanduma götürülen anayasa tasarısına Şili halkı “hayır” dedi. Halka önerilen anayasa, dünyadaki mevcut anayasaların “en ilericisi, en gelişmişi” olarak değerlendiriliyordu.
Kadınlar hazırladı
Geçen yıl, Şilililer yeni bir anayasa yazmak için üyelerinin üçte ikisi solcu, bunların da en az yarısının bayan olduğu bir meclis oluşturmuş, genç bir solcu olan Gabriel Boric‘i de Lider seçmişlerdi. Kabul edilmiş olsaydı anayasa dünyada “sadece erkekler tarafından yazılan” anayasa olmayacaktı. Yazılımında çok sayıda bayan da yer almıştı zira. Yeni anayasanın reddi, değişim muhtaçlığı olduğunu fark edip sol bir hükümeti idareye getiren bir halkın, değişimden hakikaten ne anladığının (ya da hiç bir şey anlamadığının) tabiri oldu bir bakıma.
Biliniyor; Şili Latin Amerika’nın en güçlü ülkesidir, lakin bu zenginliği paylaşanların sayısı fazla değildir, fakiri çoktur ülkenin. Üstelik kalmasını istedikleri anayasa ülkenin seçkinlerine, zenginlerine ayrıcalıklar veren bir anayasadır. Yeni anayasa ülkeyi apayrı bir ülke haline getirecek hususlardan oluşuyor. Bunların ortasında sıhhat fiyatlarını fiyatsız kılan, kürtaj hakkını tanıyan, kurumlarda cinsiyet eşitliğini mecburî tutan, ülkenin güçlü maden sanayisinin etrafa ziyan vermesini önleyen, etraf muhafazaya yönelik hususlar en dikkat cazibeli olanı. Pak suya erişimi bir insan hakkı olarak tanımlayan bir anayasaydı bu.
Bölünme korkusu ile kürtaj
Böyle bir anayasayı reddeden Şili halkı kırk yıl evvel yazılmış Pinochet anayasasında ne buldu da kalmasına müsaade verdi hakikaten? Bir şey bulduklarından değil, korktuklarından dolayı yenisine onay vermediler aslında. Onları korkutan neydi pekala? Bölünme telaşı. Zira yeni anayasa yerli topluluklarını ulus kabul ediyordu, böylece “çokuluslu” bir ülke haline gelinmiş olacaktı. Bunu parçalanma üzere anladı Şili seçmeni. Korktukları bir diğer bahis kürtaja serbestlikti. Birçok Katolik olan Şili halkının, kürtaja onay vermesi de beklenemezdi elbette.
Parlamenter kibri kızdırdı
Kimi yorumlarda, aslında öfke toplayanın anayasa metninden çok sürecin gelişme hali olduğu ileri sürülüyor. Kimi “özensiz” hatta seçmene “saygısız” tavır alan parlamenterlerde hayal kırıklığı yarattı toplumda. Bunlardan biri duşta oy kullanırken çekilmiş fotoğraflarını paylaştı, bir oburu da Pakemon karakteri olan Pikachu ya da dinozor kılığında geldi parlamentoya. Bunlar anayasaya hayır demenin nedeni olur mu emin değilim, ancak oy kullanmamaya niyeti olanlar için düzgün bir münasebet olabilir alışılmış.
Şili’nin genç solcu Devlet Lideri Gabriel Boriç seçildiği günden bu yana popülaritesini yitiriyor. Anayasayı onaylamanın onu onaylamak manasına geleceğini düşündükleri için de olumlu oy kullanmaktan kaçındı Şililer.
Şililer yeni anayasanın getireceği suratı da göze alamamış olabilirler. Nitekim hem kurumsal hem de siyasal düzlemde, kısa vadede değişim öneren bir anayasaydı halka sunulan. Anayasanın yürürlüğe girmesiyle yapılacakların suratına yetişemeyeceğinden telaş eden bölümler var ülkede. Ülkenin katiyetle solcu olmasına yol açacak anayasanın, bölgede tesirli emperyal güçlerin yansısını çekeceğini düşünenler de mevcut olağan. Bulaşmasınlar istiyorlar ülkelerine.
2021’de emeklilik fonları kesilen, akabinde pandemi ile çaba eden insanlara devlet yardımını mümkün kılan Şili iktisadı yüzde 11,7’lik rekor büyümenin akabinde, yavaşlayarak yüksek enflasyon sürecine girdi. Halkın önceliğinin yeni anayasada yazılan kimi unsurlardan çok yoksullukla gayret, işsizliğin önlenmesi üzere hususlar olması da sonuç da rol oynadı elbette.
Bir kaç ay evvel, anayasa hazırlasın diye seçtikleri meclise “ilerici bir anayasaya gereksinimimiz var” diyerek oy veren Şilili seçmen, aşikâr ki “ilerici dedik ancak bu kadar ilericisini kastetmedik” demiş oldu.
Toplum dinamiklerini hesaba katmayan bir “ilericiliğin” temelsizliğini, Şilili seçmen bir kere daha gösterdi hepimize.